TOYOTA YARIS HYBRID 2017 Instrukcja obsługi (in Polish)
Page 241 of 504
Za pomocà dêwigni mo˝na zmieniç zaprogramowanà pr´dkoÊç.
Zwi´kszanie pr´dkoÊci
Zmniejszanie pr´dkoÊci
Precyzyjna zmiana pr´dkoÊci:
Krótko wychyliç dêwigni´ do góry
lub do do∏u.
Du˝a zmiana pr´dkoÊci: Przytrzy-
maç dêwigni´ wychylonà do góry
lub do do∏u.
Zaprogramowana pr´dkoÊç b´dzie si´ zwi´kszaç lub zmniejszaç w nast´-
pujàcy sposób:
Precyzyjna zmiana pr´dkoÊci: Ka˝de wychylenie dêwigni zmieni pr´dkoÊç
o oko∏o 1,6 km/h.
Du˝a zmiana pr´dkoÊci: Zaprogramowana pr´dkoÊç b´dzie si´ zwi´k-
szaç lub zmniejszaç w sposób ciàg∏y a˝ do zwolnienia dêwigni.
W celu przerwania automa-
tycznego utrzymywania pr´d-
koÊci jazdy nale˝y pociàgnàç
dêwigni´ do siebie.
Przerwanie automatycznego
utrzymywania pr´dkoÊci jazdy
nastàpi równie˝ w przypadku na-
ciÊni´cia peda∏u hamulca zasad-
niczego.
W celu wznowienia automatycznego utrzymywania pr´dkoÊci jazdy
oraz powrotu do zaprogramowanej war toÊci nale˝y wychyliç dêwigni´
do góry.
Wznowienie jest mo˝liwe, gdy pr´dkoÊç samochodu jest wi´ksza ni˝ oko∏o
40 km/h.
4-6. Korzystanie z funkcji wspomagajàcych prowadzenie samochodu241
4
Jazda
Zmiana zaprogramowanej pr´dkoÊci
Przerywanie i wznawianie automatycznego utrzymywania pr´dkoÊci
jazdy
20 YARIS HV OM52G76E 5/4/16 10:07 AM Page 241 (Black plate)
Page 242 of 504
Automatyczne utrzymywanie pr´dkoÊci jazdy mo˝na uruchomiç, gdy
Dêwignia przek∏adni nap´dowej znajduje si´ w po∏o˝eniu D.
Samochód porusza si´ z pr´dkoÊcià powy˝ej 40 km/h.
Przyspieszenie po zaprogramowaniu pr´dkoÊci jazdy
Pr´dkoÊç jazdy mo˝na zwi´kszyç w zwyk∏y sposób. Po przyspieszeniu za-
programowana pr´dkoÊç zostanie przywrócona.
Nawet bez przerwania pracy uk∏adu zaprogramowana pr´dkoÊç mo˝e zo-
staç zwi´kszona. W tym celu nale˝y przyspieszyç do ˝àdanej pr´dkoÊci,
a nast´pnie wychyliç dêwigni´ do do∏u, aby zaprogramowaç nowà pr´dkoÊç.
Samoczynne przerwanie automatycznego utrzymywania pr´dkoÊci jazdy
W ni˝ej wyszczególnionych sytuacjach automatyczne utrzymywanie pr´dko-
Êci jazdy zostaje samoczynnie przerwane.
Gdy pr´dkoÊç samochodu spadnie o wi´cej ni˝ 16 km/h poni˝ej zadanej
war toÊci.
W takiej sytuacji zaprogramowana war toÊç pr´dkoÊci nie zostaje zachowa-
na w pami´ci.
Gdy pr´dkoÊç samochodu spadnie poni˝ej 40 km/h.
Gdy zadzia∏a uk∏ad stabilizacji toru jazdy (VSC).
Gdy zaÊwieci si´ na ˝ó∏to lampka kontrolna uk∏adu automatycznego
utrzymywania pr´dkoÊci jazdy
Naciskajàc przycisk „ON-OFF”, wy∏àczyç, a nast´pnie ponownie w∏àczyç uk∏ad.
Je˝eli nie mo˝na zaprogramowaç ˝àdanej pr´dkoÊci lub automatyczne utrzy-
mywanie pr´dkoÊci jazdy zostaje przerwane natychmiast po uruchomieniu,
mo˝e to oznaczaç usterk´ uk∏adu. Nale˝y zleciç autoryzowanej stacji obs∏ugi
Toyoty lub innemu specjalistycznemu warsztatowi sprawdzenie samochodu.
2424-6. Korzystanie z funkcji wspomagajàcych prowadzenie samochodu
20 YARIS HV OM52G76E 5/4/16 10:07 AM Page 242 (Black plate)
Page 243 of 504
4-6. Korzystanie z funkcji wspomagajàcych prowadzenie samochodu243
4
Jazda
W celu unikni´cia przypadkowego uruchomienia uk∏adu automatycznego
utrzymywania pr´dkoÊci jazdy
Gdy uk∏ad ten nie jest wykorzystywany, powinien byç wy∏àczony przyciskiem
„ON-OFF”.
Warunki drogowe nieodpowiednie do korzystania z automatycznego
utrzymywania pr´dkoÊci jazdy
W ni˝ej wyszczególnionych warunkach nie nale˝y korzystaç z uk∏adu auto-
matycznego utrzymywania pr´dkoÊci jazdy.
Mo˝e to doprowadziç do utraty panowania nad pojazdem i wypadku, w wyniku
którego mo˝e dojÊç do Êmierci lub powa˝nych obra˝eƒ cia∏a.
W ruchu ulicznym o du˝ym nat´˝eniu.
Na drodze z ostrymi zakr´tami.
Na kr´tej drodze.
Na drodze o Êliskiej nawierzchni, np. mokrej, oblodzonej bàdê pokrytej
Êniegiem.
Na stromych podjazdach i zjazdach.
Podczas zjazdu ze stromego wzniesienia zaprogramowana pr´dkoÊç
mo˝e zostaç przekroczona.
20 YARIS HV OM52G76E 5/4/16 10:07 AM Page 243 (Black plate)
Page 244 of 504
ECB (Elektronicznie sterowany uk∏ad hamulcowy)
Elektronicznie sterowany uk∏ad hamulcowy generuje si∏´ hamowa-
nia odpowiednio do sposobu obs∏ugi peda∏u hamulca zasadniczego.
ABS (Uk∏ad zapobiegania blokowaniu kó∏ podczas hamowania)
Przeciwdzia∏a wpadni´ciu w poÊlizg podczas hamowania na Êliskiej
nawierzchni lub w razie gwa∏townego hamowania.
BA (Wspomaganie hamowania awaryjnego)
Funkcja samoczynnie zwi´ksza si∏´ hamowania kó∏ w przypadku
gwa∏townego naciÊni´cia na peda∏ hamulca zasadniczego, które
uk∏ad rozpozna jako sytuacj´ krytycznà.
VSC (Uk∏ad stabilizacji toru jazdy)
Pomaga uniknàç poÊlizgu bocznego przy gwa∏townym skr´cie lub
pokonywaniu zakr´tu na Êliskiej nawierzchni.
TRC (Uk∏ad kontroli nap´du)
Zapobiega stoczeniu si´ pojazdu do ty∏u podczas ruszania pod gór´
o znacznym nachyleniu lub o Êliskiej nawierzchni.
Wspomaganie ruszania na pochy∏oÊci
Pomaga zapobiec staczaniu si´ pojazdu po puszczeniu peda∏u
hamulca zasadniczego podczas ruszania pod gór´ o znacznym
nachyleniu lub o Êliskiej nawierzchni.
EPS (Elektryczne wspomaganie uk∏adu kierowniczego)
Wykorzystujàc silnik elektryczny, zmniejsza wysi∏ek potrzebny do
obracania kierownicy.
2444-6. Korzystanie z funkcji wspomagajàcych prowadzenie samochodu
Uk∏ady wspomagajàce kierowc´
podczas jazdy
Ni˝ej wymienione uk∏ady reagujà w sposób automatyczny
w ró˝nych sytuacjach drogowych, przyczyniajàc si´ do wi´ksze-
go bezpieczeƒstwa jazdy i u∏atwiajàc prowadzenie samochodu.
Nale˝y jednak byç Êwiadomym, ˝e systemy te stanowià jedynie
uzupe∏nienie i nie nale˝y nadmiernie polegaç na ich dzia∏aniu.
20 YARIS HV OM52G76E 5/4/16 10:07 AM Page 244 (Black plate)
Page 245 of 504
PCS (Uk∏ad wczesnego reagowania w razie ryzyka zderzenia)
(w niektórych wersjach)
S. 218
Sygnalizacja hamowania awaryjnego
Podczas gwa∏townego hamowania automatycznie w∏àczane sà
Êwiat∏a awaryjne w sposób pulsacyjny w celu ostrze˝enia kierow-
ców poruszajàcych si´ z ty∏u.
Lampka sygnalizacyjna poÊlizgu
miga, informujàc o dzia∏aniu uk∏a-
dów kontroli nap´du (TRC), stabi-
lizacji toru jazdy (VSC) i zapobie-
gania blokowaniu kó∏ podczas ha-
mowania (ABS).
Gdy samochód ugrz´ênie w b∏ocie, piachu bàdê Êniegu, uk∏ad kontroli
nap´du (TRC) mo˝e ograniczyç si∏´ nap´dowà przekazywanà z hybry-
dowego uk∏adu nap´dowego na ko∏a. W celu uwolnienia samochodu
konieczne mo˝e byç wy∏àczenie tego uk∏adu za pomocà przycisku
„VSC OFF”.
W celu wy∏àczenia uk∏adu kontroli
nap´du (TRC) nale˝y szybko naci-
snàç i puÊciç przycisk „VSC OFF”.
ZaÊwieci si´ lampka kontrolna
„TRC OFF”.
Ponowne naciÊni´cie przycisku
w∏àcza uk∏ad kontroli nap´du (TRC).
4-6. Korzystanie z funkcji wspomagajàcych prowadzenie samochodu245
4
Jazda
Wy∏àczanie uk∏adu kontroli nap´du (TRC)
Kiedy dzia∏ajà uk∏ady kontroli nap´du (TRC), stabilizacji toru jazdy
(VSC) i zapobiegania blokowaniu kó∏ podczas hamowania (ABS)
20 YARIS HV OM52G76E 5/4/16 10:07 AM Page 245 (Black plate)
Page 246 of 504
Wy∏àczenie uk∏adów kontroli nap´du (TRC) i stabilizacji toru jazdy (VSC)
W celu wy∏àczenia uk∏adów kontroli nap´du (TRC) i stabilizacji toru jazdy
(VSC) nale˝y przytrzymaç wciÊni´ty przycisk na co najmniej 3 sekundy przy
zatrzymanym samochodzie.
ZaÊwieci si´ lampka kontrolna „TRC OFF” i „VSC OFF”.
Ponowne naciÊni´cie przycisku w∏àcza uk∏ady.
Wersje z uk∏adem wczesnego reagowania w razie ryzyka zderzenia: Uk∏ady
przedkolizyjnego wspomagania hamowania i przedkolizyjnego automatyczne-
go hamowania sà równie˝ wy∏àczone. ZaÊwieci si´ lampka ostrzegawcza
uk∏adu wczesnego reagowania w razie ryzyka zderzenia. (
S. 230)
Odg∏osy i wibracje powodowane przez uk∏ady zapobiegania blokowaniu
kó∏ podczas hamowania (ABS), wspomagania hamowania awaryjnego
(BA), kontroli nap´du (TRC), stabilizacji toru jazdy (VSC) i wspomagania
ruszania na pochy∏oÊci
Pracy tych uk∏adów towarzyszà wymienione poni˝ej objawy. ˚aden z nich nie
jest objawem usterki.
Mogà byç odczuwalne wibracje nadwozia i uk∏adu kierowniczego.
Po zatrzymaniu samochodu mo˝e byç s∏yszalny odg∏os pracy silnika elek-
trycznego.
Podczas pracy uk∏adu zapobiegania blokowaniu kó∏ podczas hamowania
(ABS) peda∏ hamulca zasadniczego mo˝e lekko pulsowaç.
Po zadzia∏aniu uk∏adu zapobiegania blokowaniu kó∏ podczas hamowania
(ABS) peda∏ hamulca zasadniczego mo˝e si´ lekko obni˝yç.
Odg∏osy pracy uk∏adu ECB (Elektronicznie sterowanego uk∏adu hamul-
cowego)
W wymienionych ni˝ej przypadkach pracy uk∏adu ECB mogà towarzyszyç od-
g∏osy. Nie sà one objawem usterki.
Odg∏osy pracy w komorze silnika podczas naciskania na peda∏ hamulca
zasadniczego.
Dêwi´k pracy silnika elektrycznego uk∏adu hamulcowego s∏yszalny
w przedniej cz´Êci pojazdu, gdy otwar te zostanà drzwi kierowcy.
Odg∏osy pracy w komorze silnika po up∏ywie minuty lub dwóch od zatrzy-
mania hybrydowego uk∏adu nap´dowego.
Odg∏os pracy uk∏adu EPS (elektrycznego wspomagania uk∏adu kierow-
niczego)
Podczas obracania kierownicà mo˝e byç s∏yszalny dêwi´k (warkot) pracy silnika
elektrycznego. Nie jest on oznakà usterki uk∏adu.
Automatyczne w∏àczenie uk∏adów kontroli nap´du (TRC) i stabilizacji toru
jazdy (VSC)
Je˝eli uk∏ady kontroli nap´du (TRC) i stabilizacji toru jazdy (VSC) sà wy∏àczone,
zostanà on automatycznie w∏àczone w nast´pujàcych sytuacjach:
Wy∏àcznik zap∏onu zostanie prze∏àczony w pozycj´ „LOCK” (wersje z me-
chanicznym kluczykiem) lub przyciskiem rozruchu zostanie wybrany stan
wy∏àczony (wersje z elektronicznym kluczykiem).
Je˝eli wy∏àczony jest tylko uk∏ad kontroli nap´du (TRC), po zwi´kszeniu
pr´dkoÊci zostanie on automatycznie w∏àczony.
Jednak je˝eli oba uk∏ady kontroli nap´du (TRC) i stabilizacji toru jazdy (VSC)
sà wy∏àczone, nie w∏àczà si´ one automatycznie po zwi´kszeniu pr´dkoÊci.
2464-6. Korzystanie z funkcji wspomagajàcych prowadzenie samochodu
20 YARIS HV OM52G76E 5/4/16 10:08 AM Page 246 (Black plate)
Page 247 of 504
Zmniejszona efektywnoÊç dzia∏ania wspomagania w uk∏adzie kierowniczym
W przypadku wykonywania przez d∏u˝szy czas cz´stych ruchów kierownicà na-
st´puje chwilowe obni˝enie si∏y wspomagania w uk∏adzie kierowniczym w celu
unikni´cia przegrzania uk∏adu wspomagajàcego. W tym stanie kierownica mo-
˝e stawiaç zwi´kszony opór. Nale˝y wtedy zaprzestaç intensywnych manewrów
kierownicà lub zatrzymaç samochód i wy∏àczyç hybrydowy uk∏ad nap´dowy. Po
oko∏o 10 minutach uk∏ad powinien powróciç do normalnego stanu.
Je˝eli lampka sygnalizacyjna poÊlizgu zaÊwieci si´
ZaÊwiecenie si´ lampki sygnalizacyjnej poÊlizgu Êwiadczy o usterce systemu.
Nale˝y skontaktowaç si´ z autoryzowanà stacjà obs∏ugi Toyoty lub innym spe-
cjalistycznym warsztatem.
Warunki uruchomienia uk∏adu wspomagania ruszania na pochy∏oÊci
Uk∏ad dzia∏a, gdy spe∏nione sà cztery poni˝sze warunki:
Dêwignia przek∏adni nap´dowej znajduje si´ w po∏o˝eniu innym ni˝ neutral-
ne N lub P (podczas ruszania do przodu lub do ty∏u w gór´ wzniesienia).
Samochód jest zatrzymany.
Zwolniony jest peda∏ przyspieszenia.
Zwolniony jest hamulec postojowy.
Automatyczne wy∏àczenie uk∏adu wspomagania ruszania na pochy∏oÊci
W sytuacjach wyszczególnionych poni˝ej wspomaganie ruszania na pochy∏oÊci
zostanie przerwane:
Dêwignia przek∏adni nap´dowej zosta∏a przestawiona w po∏o˝enie neutralne
N lub P.
Zosta∏ wciÊni´ty peda∏ przyspieszenia.
Zosta∏ uruchomiony hamulec postojowy.
Up∏yn´∏o oko∏o 2 sekund od zwolnienia nacisku na peda∏ hamulca zasad-
niczego.
Warunki dzia∏ania sygna∏u hamowania awaryjnego
Sygna∏ hamowania awaryjnego zostanie uruchomiony, kiedy zostanà spe∏nione
trzy poni˝sze warunki:
Âwiat∏a awaryjne sà wy∏àczone.
Pr´dkoÊç samochodu wynosi oko∏o 55 km/h lub wi´cej.
Peda∏ hamulca zasadniczego jest wciÊni´ty w taki sposób, ˝e system oceny
hamowania samochodu uzna, ˝e jest to nag∏e hamowanie awaryjne.
Automatyczne wy∏àczanie sygna∏u hamowania awaryjnego
Sygna∏ hamowania awaryjnego wy∏àczy si´ w ka˝dej z nast´pujàcych sytuacji:
Âwiat∏a awaryjne zostanà w∏àczone.
Peda∏ hamulca zasadniczego zostanie zwolniony.
System oceny sposobu hamowania samochodu uzna, ˝e nie jest to nag∏e
hamowanie awaryjne.
4-6. Korzystanie z funkcji wspomagajàcych prowadzenie samochodu247
4
Jazda
20 YARIS HV OM52G76E 5/4/16 10:08 AM Page 247 (Black plate)
Page 248 of 504
2484-6. Korzystanie z funkcji wspomagajàcych prowadzenie samochodu
Uk∏ad zapobiegania blokowaniu kó∏ podczas hamowania (ABS) nie
dzia∏a skutecznie, gdy
Zosta∏a przekroczona przyczepnoÊç opon do pod∏o˝a (np. nadmiernie
zu˝yte opony na drodze pokrytej Êniegiem).
Podczas szybkiej jazdy po drodze o mokrej nawierzchni pomi´dzy opo-
nami a pod∏o˝em tworzà si´ kliny wodne.
Droga hamowania przy dzia∏ajàcym uk∏adzie zapobiegania blokowaniu
kó∏ podczas hamowania (ABS) mo˝e byç d∏u˝sza ni˝ normalnie
Uk∏ad zapobiegania blokowaniu kó∏ podczas hamowania (ABS) nie jest
przeznaczony do skracania drogi hamowania. W szczególnoÊci w ni˝ej
wymienionych warunkach nale˝y utrzymywaç bezpiecznà odleg∏oÊç od po-
przedzajàcego pojazdu:
Podczas jazdy po drodze piaszczystej, ˝wirowej lub pokrytej Êniegiem.
Podczas jazdy z ∏aƒcuchami przeciwpoÊlizgowymi na ko∏ach.
Przy przeje˝d˝aniu przez wyboje w nawierzchni.
Podczas jazdy po drodze o nawierzchni nierównej lub z ubytkami.
Uk∏ad kontroli nap´du (TRC) nie dzia∏a skutecznie, gdy
Na Êliskiej nawierzchni, mimo dzia∏ajàcego uk∏adu kontroli nap´du (TRC),
mo˝e nie byç mo˝liwe utrzymanie kierunku jazdy i p∏ynne przyspieszanie.
Samochód nale˝y prowadziç szczególnie ostro˝nie w warunkach, w których
mo˝e zachowywaç si´ niestabilnie, tracàc mo˝liwoÊç p∏ynnego przyspieszania.
Uk∏ad wspomagania ruszania na pochy∏oÊci nie dzia∏a skutecznie, gdy
Nie nale˝y nadmiernie polegaç na uk∏adzie wspomagania ruszania na
pochy∏oÊci. Wspomaganie ruszania na pochy∏oÊci mo˝e nie dzia∏aç sku-
tecznie na znacznych stromiznach oraz na oblodzonych nawierzchniach.
W przeciwieƒstwie do hamulca postojowego wspomaganie ruszania na
pochy∏oÊci nie s∏u˝y do utrzymywania samochodu nieruchomo przez
d∏u˝szy czas. Nie nale˝y wykorzystywaç wspomagania ruszania na po-
chy∏oÊci do utrzymywania samochodu nieruchomo na stoku, poniewa˝
mo˝e to doprowadziç do wypadku.
Gdy zadzia∏a uk∏ad stabilizacji toru jazdy (VSC)
Miga lampka sygnalizacyjna poÊlizgu. Samochód nale˝y zawsze prowadziç
z zachowaniem rozwagi. Nieostro˝na jazda mo˝e doprowadziç do wypadku.
Szczególnà ostro˝noÊç nale˝y zachowaç, gdy miga lampka sygnalizacyjna
poÊlizgu.
Gdy uk∏ady kontroli nap´du (TRC) i stabilizacji toru jazdy (VSC) sà
wy∏àczone
W takich warunkach samochód nale˝y prowadziç szczególnie ostro˝nie
z zachowaniem odpowiedniej pr´dkoÊci do panujàcych warunków. W celu
zachowania stabilnoÊci toru jazdy oraz odpowiedniego przyspieszania bez
wyraênej potrzeby nie nale˝y wy∏àczaç uk∏adów kontroli nap´du (TRC) i sta-
bilizacji toru jazdy (VSC).
20 YARIS HV OM52G76E 5/4/16 10:08 AM Page 248 (Black plate)
Page 249 of 504
4-6. Korzystanie z funkcji wspomagajàcych prowadzenie samochodu249
4
Jazda
Wymiana opon
Na wszystkich ko∏ach powinny byç za∏o˝one opony jednakowego rozmiaru,
jednakowej marki oraz o takim samym wzorze bie˝nika i noÊnoÊci. We
wszystkich powinno byç prawid∏owe ciÊnienie.
Za∏o˝enie niejednakowych opon mo˝e spowodowaç wadliwe dzia∏anie
uk∏adów zapobiegania blokowaniu kó∏ podczas hamowania (ABS), kontroli
nap´du (TRC) i stabilizacji toru jazdy (VSC).
Wymieniajàc opony lub ko∏a, nale˝y skontaktowaç si´ z autoryzowanà stacjà
obs∏ugi Toyoty lub innym specjalistycznym warsztatem.
Prawid∏owy stan opon i zawieszenia
U˝ywanie opon w jakikolwiek sposób wadliwych oraz modyfikacje uk∏adu
zawieszenia majà negatywny wp∏yw na uk∏ady wspomagajàce kierowc´
podczas jazdy i w konsekwencji mogà doprowadziç do ich awarii.
20 YARIS HV OM52G76E 5/4/16 10:08 AM Page 249 (Black plate)
Page 250 of 504
Korzystanie z trybu jazdy ekonomicznej
W trybie jazdy ekonomicznej przekazywanie momentu obrotowego
na ko∏a, w reakcji na wciÊni´cie peda∏u przyspieszenia, przebiega
w sposób bardziej p∏ynny. Ponadto do minimum ograniczana jest
praca uk∏adu klimatyzacji (ogrzewanie/ch∏odzenie), co przyczynia
si´ do zmniejszenia zu˝ycia paliwa. (
S. 191)
Obserwowanie wskaênika stanu hybrydowego uk∏adu nap´dowego
Utrzymywanie wskaênika stanu hybrydowego uk∏adu nap´dowego
w zakresie ekonomicznym pozwoli do minimum ograniczyç zu˝ycie
paliwa, a tym samym emisj´ zanieczyszczeƒ. (
S. 99)
Obs∏uga dêwigni przek∏adni nap´dowej
Podczas jazdy w ruchu ulicznym o du˝ym nat´˝eniu lub podczas
zatrzymania na czerwonym Êwietle dêwignia przek∏adni nap´dowej
powinna znajdowaç si´ w po∏o˝eniu D. Podczas parkowania samo-
chodu nale˝y przestawiç dêwigni´ przek∏adni nap´dowej w po∏o˝e-
nie P. Przestawienie dêwigni w po∏o˝enie neutralne N nie wp∏ywa
na zmniejszenie zu˝ycia paliwa, poniewa˝ w tym czasie pracuje sil-
nik spalinowy natomiast energia elektryczna nie jest wytwarzana.
Dodatkowo, gdy u˝ywany jest uk∏ad klimatyzacji itp., zu˝ywana jest
energia z akumulatora trakcyjnego.
2504-7. Wskazówki dotyczàce jazdy
Wskazówki dotyczàce jazdy
samochodem z nap´dem hybr ydowym
Przestrzeganie poni˝szych wskazówek umo˝liwi ekonomicznà
i najmniej ucià˝liwà dla Êrodowiska naturalnego jazd´.
20 YARIS HV OM52G76E 5/4/16 10:08 AM Page 250 (Black plate)