TOYOTA AYGO 2019 Instrukcja obsługi (in Polish)

Pociàgnàç peda∏ sprz´g∏a do góry
i sprawdziç jego skok ja∏owy.
Skok ja∏owy peda∏u sprz´g∏a
Je˝eli skok ja∏owy peda∏u sprz´g∏a jest mniejszy ni˝ 23 mm, nale˝y go wyre-
gulowaç w autoryzowanej stacji obs∏ugi Toyoty lub innym specjalistycznym
warsztacie.
Prawid∏owy skok ja∏owy peda∏u sprz´g∏a
S. 479
7-3. CzynnoÊci serwisowe do wykonania we w∏asnym zakresie371
7
Obs∏uga techniczna i konserwacja
Peda∏ sprz´g∏a (wersje z mechanicznà
skrzynià biegów)
Sprawdziç, czy skok ja∏owy peda∏u sprz´g∏a mieÊci si´
w standardowych granicach.
Niezb´dne narz´dzia i materia∏y:
11 AYGO OM99R19E 3/26/18 12:09 PM Page 371 (Black plate)

Nale˝y sprawdziç, czy g∏´bokoÊç bie˝nika osiàgn´∏a poziom wskaêników
zu˝ycia bie˝nika. Nale˝y równie˝ sprawdziç, czy opony nie sà nierówno-
miernie zu˝yte, np. nadmiernie zu˝yty bie˝nik po jednej stronie opony.
Nale˝y równie˝ kontrolowaç stan opony ko∏a zapasowego i ciÊnienie,
do jakiego jest napompowane, zw∏aszcza je˝eli ko∏o zapasowe nie jest
przek∏adane.
Bie˝nik nowy
Bie˝nik zu˝yty
Wskaêniki zu˝ycia bie˝nika
Po∏o˝enie wskaêników zu˝ycia bie˝nika oznaczone jest symbolami „TWI”
lub „
 ”, wyt∏oczonymi na bocznych Êciankach opon.
Opon´ nale˝y wymieniç, je˝eli g∏´bokoÊç bie˝nika osiàga poziom wskaê-
ników zu˝ycia bie˝nika opony.
Ko∏a nale˝y okresowo przek∏adaç
zgodnie ze schematem na ilustracji.
W celu wyrównania stopnia zu˝y-
cia wszystkich opon oraz przed∏u-
˝enia ich trwa∏oÊci Toyota zaleca
okresowà zamian´ kó∏ miejscami
(rotacj´) co oko∏o 10 000 km.
3727-3. CzynnoÊci serwisowe do wykonania we w∏asnym zakresie
Opony
Opony nale˝y wymieniaç i przek∏adaç zgodnie z harmonogra-
mem obs∏ug przeglàdowych oraz stanem zu˝ycia bie˝nika.
Sprawdzanie stanu bie˝nika
Okresowe przek∏adanie kó∏
Przód
11 AYGO OM99R19E 3/26/18 12:09 PM Page 372 (Black plate)

Kiedy nale˝y wymieniç opony
Opony nale˝y wymieniç, gdy:
G∏´bokoÊç bie˝nika osiàga poziom wskaêników zu˝ycia bie˝nika opony.
Pojawià si´ przeci´cia, rozwarstwienia lub p´kni´cia na tyle g∏´bokie, ˝e
widoczna staje si´ tkanina osnowy, a tak˝e wybrzuszenia, które sà oznakà
wewn´trznych uszkodzeƒ.
Opona nie trzyma ciÊnienia lub z powodu wielkoÊci bàdê umiejscowienia
przeci´cia lub innego uszkodzenia nie mo˝na jej naprawiç.
W razie wàtpliwoÊci nale˝y zwróciç si´ do autoryzowanej stacji obs∏ugi Toyoty
lub innego specjalistycznego warsztatu.
Trwa∏oÊç opony
Ka˝da opona majàca wi´cej ni˝ 6 lat wymaga sprawdzenia przez wykwalifikowa-
nego mechanika, nawet gdy nie nosi ˝adnych widocznych Êladów uszkodzeƒ.
Opony niskoprofilowe (wersje wyposa˝one w opony 165/60R15)
W porównaniu ze standardowymi oponami opony niskoprofilowe zu˝ywajà si´
szybciej i majà mniejszà przyczepnoÊç na oblodzonej lub pokrytej Êniegiem
nawierzchni. Na tego typu nawierzchni nale˝y u˝ywaç opon zimowych lub
∏aƒcuchów przeciwpoÊlizgowych i jechaç ostro˝nie, dostosowujàc pr´dkoÊç
do warunków drogowych i pogodowych.
Gdy g∏´bokoÊç bie˝nika opony zimowej jest mniejsza ni˝ 4 mm
Taka opona zimowa traci swà skutecznoÊç.
Samochód ten wyposa˝ony jest w uk∏ad monitorowania ciÊnienia
w ogumieniu.
Gdy samochód porusza si´, uk∏ad monitorowania ciÊnienia w ogumieniu
monitoruje wahania sygna∏ów generowanych przez czujniki pr´dkoÊci
obrotowej kó∏.
Uk∏ad informuje kierowc´ o wykryciu zbyt niskiego ciÊnienie w ogumieniu.
Kalibracja uk∏adu monitorowania ciÊnienia w ogumieniu
Uk∏ad monitorowania ciÊnienia w ogumieniu wymaga kalibracji
w przypadku zmiany opony
Podczas kalibracji uk∏adu aktualne ciÊnienia w ogumieniu zostaje
zapami´tane jako wzorcowe.
Kalibracja uk∏adu
Nale˝y upewniç si´, czy po doprowadzeniu ciÊnienia w ogumieniu
do prawid∏owej war toÊci zosta∏a przeprowadzona kalibracja.
Zarówno podczas kalibracji, jak i korygowania ciÊnienia opony
powinny byç zimne.
W razie przypadkowego naciÊni´cia przycisku zerowania i niepo-
trzebnego uruchomienia kalibracji nale˝y ciÊnienie w zimnym
ogumieniu doprowadziç do prawid∏owej war toÊci i ponownie
przeprowadziç kalibracj´.
7-3. CzynnoÊci serwisowe do wykonania we w∏asnym zakresie373
7
Obs∏uga techniczna i konserwacja
Uk∏ad monitorowania ciÊnienia w ogumieniu (w niektórych wersjach)
11 AYGO OM99R19E 3/26/18 12:09 PM Page 373 (Black plate)

Sposób post´powania podczas kalibracji uk∏adu monitorowania
ciÊnienia w ogumieniu
Zaparkowaç samochód w bezpiecznym miejscu i wy∏àcznik za-
p∏onu prze∏àczyç w pozycj´ „LOCK” (wersje z mechanicznym
kluczykiem) lub przyciskiem rozruchu wybraç stan wy∏àczony
(wersje z elektronicznym kluczykiem).
Kalibracja nie jest mo˝liwa, gdy samochód porusza si´.
Doprowadziç ciÊnienie we wszystkich oponach do prawid∏owej
war toÊci dla zimnego ogumienia. (
S. 480)
Istotne jest, aby ciÊnienie w ogumieniu by∏o prawid∏owe, poniewa˝
uk∏ad monitorowania ciÊnienia w ogumieniu przyjmie aktualny stan ja-
ko wzorcowy.
Wy∏àcznik zap∏onu prze∏àczyç w pozycj´ „ON” (wersje z mecha-
nicznym kluczykiem) lub przyciskiem rozruchu wybraç stan
IGNITION ON (wersje z elektronicznym kluczykiem).
Przytrzymaç wciÊni´ty przy-
cisk zerowania uk∏adu, a˝
trzykrotnie mignie lampka
ostrzegawcza ciÊnienia
w ogumieniu.
Sytuacje, w których uk∏ad monitorowania ciÊnienia w ogumieniu mo˝e
nie dzia∏aç prawid∏owo (w niektórych wersjach)
Uk∏ad monitorowania ciÊnienia w ogumieniu zapewnia prawid∏owe dzia∏anie
jedynie wtedy, gdy za∏o˝one sà oryginalne opony.
W opisanych poni˝ej sytuacjach uk∏ad monitorowania ciÊnienia w ogumieniu
mo˝e nie dzia∏aç prawid∏owo.
• Gdy za∏o˝one sà opony o niestandardowym rozmiarze lub opony pochodzà
od innego producenta.
• Gdy za∏o˝ona jest opona o innym rozmiarze lub pochodzàca od innego
producenta.
• Gdy za∏o˝one sà opony zimowe, dojazdowe ko∏o zapasowe (w niektórych
wersjach) lub ∏aƒcuchy przeciwpoÊlizgowe.
• Gdy pr´dkoÊç samochodu jest mniejsza ni˝ oko∏o 40 km/h.
• Gdy samochód porusza si´ po Êliskich lub nierównych drogach.
Gdy ciÊnienie w ogumieniu gwa∏townie spadnie, np. wskutek jego rozerwa-
nia, sygnalizacja ostrzegawcza mo˝e nie zadzia∏aç.
4
3
2
1
3747-3. CzynnoÊci serwisowe do wykonania we w∏asnym zakresie
11 AYGO OM99R19E 3/26/18 12:09 PM Page 374 (Black plate)

7-3. CzynnoÊci serwisowe do wykonania we w∏asnym zakresie375
7
Obs∏uga techniczna i konserwacja
Zalecenia dotyczàce sprawdzania lub wymiany opon
W celu unikni´cia wypadku nale˝y przestrzegaç ni˝ej podanych zaleceƒ.
Nieprzestrzeganie ich grozi uszkodzeniem elementów uk∏adu nap´dowego
i niebezpiecznà zmianà w∏asnoÊci jezdnych samochodu, co stwarza ryzyko
spowodowania wypadku, w wyniku którego mo˝e dojÊç do Êmierci lub po-
wa˝nych obra˝eƒ cia∏a.
Nie wolno zak∏adaç opon ró˝nych producentów, niejednakowego rodzaju,
o niejednakowym bie˝niku lub stopniu jego zu˝ycia.
Nie wolno zak∏adaç opon o rozmiarze innym ni˝ zalecany przez Toyot´.
Nie wolno mieszaç ró˝nych rodzajów opon: radialnych, opasanych lub
diagonalnych.
Nie wolno mieszaç opon letnich, ca∏osezonowych i zimowych.
Nie zak∏adaç opon pochodzàcych z innych pojazdów.
Nie nale˝y u˝ywaç opon niewiadomego pochodzenia.
Wersje z dojazdowym ko∏em zapasowym: Nie wolno holowaç tym samo-
chodem, je˝eli zamontowane jest dojazdowe ko∏o zapasowe.
Wersje bez ko∏a zapasowego: Nie wolno niczego holowaç, gdy którakol-
wiek z opon samochodu jest tymczasowo uszczelniona za pomocà awa-
ryjnego zestawu naprawczego do ogumienia. Obcià˝enie opony mo˝e
spowodowaç jej uszkodzenie.
Kalibracja uk∏adu monitorowania ciÊnienia w ogumieniu (w niektórych
wersjach)
Nie nale˝y naciskaç przycisku zerowania uk∏adu bez uprzedniego spraw-
dzenia i doprowadzenia do prawid∏owej war toÊci ciÊnienia w ogumieniu.
W przeciwnym wypadku lampka ostrzegawcza ciÊnienia w ogumieniu mo˝e
reagowaç w sposób nieprawid∏owy, nie sygnalizujàc spadku ciÊnienia lub
mo˝e zaÊwieciç si´ mimo jego prawid∏owej war toÊci.
11 AYGO OM99R19E 3/26/18 12:09 PM Page 375 (Black plate)

3767-3. CzynnoÊci serwisowe do wykonania we w∏asnym zakresie
CzynnoÊci serwisowe dotyczàce opon (wersje z uk∏adem monitorowania
ciÊnienia w ogumieniu)
Ka˝da opona, w∏àcznie z dojazdowym ko∏em zapasowym (w niektórych
wersjach), powinna byç kontrolowana przynajmniej raz w miesiàcu przy
zimnym ogumieniu oraz ciÊnieniu we wszystkich oponach doprowadzonym
do prawid∏owej war toÊci, zalecanej przez producenta pojazdu a znajdujàcej
si´ na plakietce pojazdu lub na etykiecie ciÊnieƒ powietrza w ogumieniu
(etykieta ciÊnieƒ powietrza w ogumieniu i dopuszczalnych obcià˝eƒ). (Je˝eli
samochód jest wyposa˝ony w opony o innym rozmiarze ni˝ wskazany na
plakietce pojazdu lub etykiecie ciÊnieƒ powietrza w ogumieniu [etykieta ciÊnieƒ
powietrza w ogumieniu i dopuszczalnych obcià˝eƒ] nale˝y doprowadziç do
prawid∏owego ciÊnienia w tych oponach.)
Jako dodatkowy element bezpieczeƒstwa, samochód ten zosta∏ wyposa˝ony
w uk∏ad monitorowania ciÊnienia w ogumieniu (TPMS), który powoduje
zaÊwiecenie si´ wskaênika niskiego ciÊnienia w ogumieniu (lampka ostrzegawcza
ciÊnienia w ogumieniu), gdy jedna lub wi´cej z opon ma zbyt niskie ciÊnienie.
W zwiàzku z powy˝szym, gdy wskaênik niskiego ciÊnienia w ogumieniu
(lampka ostrzegawcza ciÊnienia w ogumieniu) zaÊwieci si´, nale˝y niezw∏ocz-
nie si´ zatrzymaç i sprawdziç stan opon oraz napompowaç je do prawid∏owej
war toÊci ciÊnienia. Jazda na oponach majàcych zbyt niskie ciÊnienie powoduje
przegrzanie opon i mo˝e doprowadziç do ich uszkodzenia. Zbyt niskie ciÊnienie
w ogumieniu zwi´ksza równie˝ zu˝ycie paliwa i zmniejsza trwa∏oÊç bie˝nika
opony, co mo˝e wp∏ywaç na prowadzenie pojazdu i zdolnoÊç hamowania.
Nale˝y pami´taç, ˝e uk∏ad monitorowania ciÊnienia w ogumieniu nie wyr´-
cza kierowcy w utrzymaniu prawid∏owego stanu opon i to na niego spada
odpowiedzialnoÊç utrzymania prawid∏owego ciÊnienia w ogumieniu, nawet
je˝eli niskie ciÊnienie w ogumieniu nie osiàgn´∏o jeszcze takiego poziomu,
aby spowodowaç zaÊwiecenie si´ wskaênika niskiego ciÊnienia w ogumieniu
(lampki ostrzegawczej ciÊnienia w ogumieniu).
Samochód zosta∏ równie˝ wyposa˝ony we wskaênik nieprawid∏owego dzia∏ania
uk∏adu monitorowania ciÊnienia w ogumieniu, aby poinformowaç kierowc´ kie-
dy uk∏ad monitorowania ciÊnienia w ogumieniu nie dzia∏a prawid∏owo. Wskaênik
nieprawid∏owego dzia∏ania uk∏adu monitorowania ciÊnienia w ogumieniu jest
po∏àczony ze wskaênikiem niskiego ciÊnienia w ogumieniu (lampkà ostrzegaw-
czà ciÊnienia w ogumieniu). Gdy uk∏ad wykryje usterk´, wskaênik miga przez
oko∏o 1 minut´, a nast´pnie zaÊwieca si´ na sta∏e. Sekwencja ta b´dzie konty-
nuowana podczas ka˝dego uruchamiania samochodu tak d∏ugo, a˝ nie zosta-
nie usuni´ta. Gdy wskaênik nieprawid∏owego dzia∏ania uk∏adu monitorowania
ciÊnienia w ogumieniu Êwieci si´, uk∏ad mo˝e nie byç w stanie wykryç i zasy-
gnalizowaç zbyt niskiego ciÊnienia w ogumieniuzgodnie z przeznaczeniem.
Usterka uk∏adu monitorowania ciÊnienia w ogumieniu mo˝e wystàpiç z wielu
powodów, np. z powodu wymiany opon, kó∏ lub obr´czy w samochodzie na ta-
kie, które uniemo˝liwiajà poprawne dzia∏anie uk∏adu monitorowania ciÊnienia
w ogumieniu. Po wymianie jednej lub wi´cej opon, kó∏ lub obr´czy w samo-
chodzie nale˝y zawsze sprawdziç dzia∏anie uk∏adu monitorowania ciÊnienia
w ogumieniu, obserwujàc wskaênik, aby upewniç si´, ˝e ich wymiana umo˝li-
wia prawid∏owe dzia∏anie uk∏adu monitorowania ciÊnienia w ogumieniu.
11 AYGO OM99R19E 3/26/18 12:09 PM Page 376 (Black plate)

7-3. CzynnoÊci serwisowe do wykonania we w∏asnym zakresie377
7
Obs∏uga techniczna i konserwacja
W przypadku za∏o˝enia opony o innych parametrach (wersje z uk∏a-
dem monitorowania ciÊnienia w ogumieniu)
W przypadku za∏o˝enia opon o odmiennej konstrukcji, ró˝nym wzorze bie˝ni-
ka, pochodzàcych od ró˝nych producentów lub b´dàcych ró˝nymi modelami,
uk∏ad monitorowania ciÊnienia w ogumieniu mo˝e nie dzia∏aç prawid∏owo.
Jazda po drogach o z∏ej nawierzchni
Na drogach nieutwardzonych bàdê z uszkodzeniami nawierzchni nale˝y
zachowaç szczególnà ostro˝noÊç.
W takich warunkach mo˝e dojÊç do spadku ciÊnienia w ogumieniu, co
ograniczy jego mo˝liwoÊci amor tyzacji wstrzàsów. Ponadto na tego typu
nawierzchniach istnieje ryzyko uszkodzenia opon i obr´czy kó∏ oraz podwozia
samochodu.
Opony niskoprofilowe (wersje wyposa˝one w opony 165/60R15)
Niskoprofilowe opony zwi´kszajà prawdopodobieƒstwo odkszta∏cenia obr´czy
ko∏a na skutek uderzeƒ pochodzàcych od nawierzchni drogi. Dlatego nale˝y
przestrzegaç nast´pujàcych zaleceƒ:
Nale˝y bezwzgl´dnie utrzymywaç prawid∏owe ciÊnienie w ogumieniu.
Zbyt niskie ciÊnienie w ogumieniu grozi jego powa˝niejszym uszkodze-
niem.
Unikaç przeje˝d˝ania przez wyrwy i nierównoÊci w nawierzchni, naje˝-
d˝ania na kraw´˝niki i inne przeszkody. Nieprzestrzeganie tego zalecenia
grozi powa˝nym uszkodzeniem opon i kó∏.
W razie spadku ciÊnienia w ogumieniu podczas jazdy
Natychmiast przerwaç jazd´, aby nie dopuÊciç do zniszczenia opony i/lub
obr´czy ko∏a.
11 AYGO OM99R19E 3/26/18 12:09 PM Page 377 (Black plate)

Skutki nieprawid∏owego ciÊnienia w ogumieniu
Nieprawid∏owe ciÊnienie w ogumieniu mo˝e powodowaç:
Zwi´kszone zu˝ycie paliwa
Pogorszenie komfor tu jazdy i w∏asnoÊci jezdnych samochodu
Zmniejszonà trwa∏oÊç opon ze wzgl´du na szybsze ich zu˝ycie
Obni˝enie poziomu bezpieczeƒstwa
Uszkodzenie uk∏adu nap´dowego
Je˝eli opona wymaga cz´stego uzupe∏niania powietrza, nale˝y zleciç jej
sprawdzenie autoryzowanej stacji obs∏ugi Toyoty lub innemu specjalistycznemu
warsztatowi.
Wskazówki dotyczàce sprawdzania ciÊnienia w ogumieniu
Podczas sprawdzania ciÊnienia w ogumieniu nale˝y przestrzegaç nast´pujàcych
zaleceƒ:
CiÊnienie nale˝y sprawdzaç wy∏àcznie w zimnym ogumieniu.
Odczyt b´dzie prawid∏owy, je˝eli samochód sta∏ zaparkowany przez co naj-
mniej 3 godziny, a po ruszeniu nie przejecha∏ wi´cej ni˝ 1,5 km.
CiÊnienie w ogumieniu nale˝y sprawdzaç manometrem.
Wzrokowa ocena ciÊnienia w ogumieniu opar ta tylko na jej wyglàdzie mo-
˝e byç zawodna.
Podwy˝szone ciÊnienie i temperatura opony po d∏u˝szej jeêdzie sà zjawi-
skiem normalnym. Nie nale˝y obni˝aç ciÊnienia w ogumieniu po zakoƒczeniu
jazdy.
3787-3. CzynnoÊci serwisowe do wykonania we w∏asnym zakresie
CiÊnienie w ogumieniu
Nale˝y utrzymywaç prawid∏owe ciÊnienie w ogumieniu. CiÊnie-
nie to powinno byç kontrolowane co najmniej raz w miesiàcu.
Jednak Toyota zaleca, aby ciÊnienie w ogumieniu sprawdzaç co
dwa tygodnie. (
S. 480)
11 AYGO OM99R19E 3/26/18 12:09 PM Page 378 (Black plate)

7-3. CzynnoÊci serwisowe do wykonania we w∏asnym zakresie379
7
Obs∏uga techniczna i konserwacja
Prawid∏owe ciÊnienie w ogumieniu warunkuje jego sprawnoÊç
Nale˝y utrzymywaç prawid∏owe ciÊnienie w ogumieniu.
Je˝eli ciÊnienie w ogumieniu nie jest prawid∏owe, mo˝e dojÊç do ni˝ej wymie-
nionych niekorzystnych zjawisk, mogàcych w efekcie doprowadziç do wypad-
ku, w wyniku którego mo˝e dojÊç do Êmierci lub powa˝nych obra˝eƒ cia∏a.
Przyspieszone zu˝ycie opon
Nierównomierne zu˝ycie bie˝nika
Pogorszenie w∏asnoÊci jezdnych samochodu
Mo˝liwoÊç rozerwania opony na skutek przegrzania
Utrat´ szczelnoÊci w wyniku rozszczelnienia styku opony z obr´czà ko∏a
Odkszta∏cenie ko∏a i/lub zsuni´cie si´ z niego opony
Zwi´kszone ryzyko uszkodzenia opony podczas jazdy (na nierównoÊciach
drogi, w szczelinach dylatacyjnych, ostrych kraw´dziach drogi itp.)
Podczas sprawdzania i korygowania ciÊnienia w ogumieniu
Nale˝y pami´taç o za∏o˝eniu os∏on na zawory opony.
W przeciwnym wypadku do zaworu opony mo˝e dostaç si´ woda lub zanie-
czyszczenia, które mogà doprowadziç do utraty szczelnoÊci, w wyniku czego
zmniejszy si´ ciÊnienie w ogumieniu.
11 AYGO OM99R19E 3/26/18 12:09 PM Page 379 (Black plate)

Wymieniajàc obr´cze kó∏, nale˝y upewniç si´, czy majà one takie sa-
mo, jak w przypadku obr´czy oryginalnych, dopuszczalne obcià˝enie,
Êrednic´, szerokoÊç i odsadzenie*.
Prawid∏owej wymiany obr´czy kó∏ dokonaç mo˝na w autoryzowanej
stacji obs∏ugi Toyoty lub innym specjalistycznym warsztacie.
*: Umownie okreÊlane jako „offset”.
Toyota nie zaleca stosowania:
Obr´czy kó∏ ró˝niàcych si´ rozmiarem lub typem
U˝ywanych obr´czy kó∏
Wgniecionych obr´czy kó∏, które zosta∏y wyprostowane.
Nale˝y u˝ywaç wy∏àcznie nakr´tek mocujàcych i narz´dzi Toyoty
przeznaczonych do obr´czy kó∏ ze stopów lekkich.
Po prze∏o˝eniu (rotacji), naprawie lub wymianie kó∏ nale˝y po prze-
jechaniu 1600 km sprawdziç, czy nakr´tki mocujàce sà prawid∏owo
dokr´cone.
Podczas korzystania z ∏aƒcuchów przeciwpoÊlizgowych nale˝y
uwa˝aç, aby nie uszkodziç obr´czy kó∏.
Do wywa˝ania kó∏ nale˝y stosowaç wy∏àcznie oryginalne ci´˝arki
równowa˝àce lub odpowiadajàce im jakoÊcià zamienniki, a do ich
zamocowania u˝ywaç m∏otka z tworzywa lub gumowego.
3807-3. CzynnoÊci serwisowe do wykonania we w∏asnym zakresie
Obr´cze kó∏
Gdy obr´cz ko∏ajest odkszta∏cona, p´kni´ta lub silnie skorodowa-
na, wymaga wymiany. Niewymienienie uszkodzonej obr´czy ko∏a
grozi zsuni´ciem si´ opony i utratà kontroli nad samochodem.
Dobór obr´czy kó∏
Zalecenia dotyczàce obr´czy kó∏ ze stopów lekkich
(w niektórych wersjach)
11 AYGO OM99R19E 3/26/18 12:09 PM Page 380 (Black plate)